Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος εἶναι ὁ πνευματικὸς ἄνθρωπος, ὁ θεωρητικὸς νοῦς, ποὺ πάντα ἐξαίρεται πάνω ἀπὸ τὰ ἀνθρώπινα. Εἶναι ὁ θεολόγος, ὁ ρήτορας, ὁ ποιητής, ποὺ ἀντὶ γιὰ τὸν κοσμικὸ θόρυβο καὶ τὴν αἴγλη τῶν ἀξιωμάτων προτιμᾶ τὴν ἡσυχία τῆς ἐρήμου καὶ τὴν ἁπλότητα τοῦ ἰδιωτικοῦ βίου. Οἱ ἀγῶνες του γιὰ τὴν ἐπικράτηση τῆς ὀρθοδόξου πίστεως τὸν ἀνέβασαν στὸν ἀρχιεπισκοπικὸ θρόνο τῆς Νέας Ρώμης. Μὰ ἐκεῖνος, ἀφήνοντας τὶς μικρότητες τῶν ἀνθρώπων καὶ χαιρετίζοντας συγκινητικὰ τὸ ποίμνιό του, ἔφυγε γιὰ ν᾽ ἀφιερωθεῖ στὶς πνευματικές του θεωρήσεις. Ἴδε ὁ ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ· «Ἠγνόουν γὰρ ὅτι πρὸς ὑπάτους ἡμῖν καὶ ὑπάρχους ἡ ἅμιλλα καὶ στρατηγῶν τοὺς εὐδοκιμωτάτους, οἵ μὴ ἔχουσιν ὅποι τὰ ἑαυτῶν ῥίψουσι».
Ἐπισκόπου Διονυσίου Ψαριανοῦ, Μικρός Συναξαριστής.
«Ποιὸς εἶναι ἐκεῖνος ποὺ δημιούργησε τὰ πάντα μὲ τὸ λόγο καὶ κατασκεύασε μὲ σοφία τὸν ἄνθρωπο, καὶ ἔκαμε ἕνα πρᾶγμα ἐκεῖνα ποὺ ἦσαν ἐντελῶς διαφορετικά, ἔσμιξε τὸ χῶμα μὲ τὸ πνεῦμα καὶ δημιούργησε ἕνα ὅν ὁρατὸ μαζὶ καὶ ἀόρατο, θνητὸ καὶ ἀθάνατο, ἐπίγειο καὶ οὐράνιο, ποὺ πλησιάζει τὸ Θεό καὶ δὲν τὸν ἀντιλαμβάνεται, ποὺ πλησιάζει καὶ ἀπομακρύνεται ταυτόχρονα; «Εἶπα θὰ γίνω σοφός -λέγει ὁ Σολομών- καὶ ἐκείνη ἀπομακρύνθηκε ἀπὸ μένα πολὺ περισσότερο ἀπὸ πρίν», ἐννοώντας τὴ σοφία.Καὶ πράγματι ἐκεῖνος ποὺ συγκεντρώνει γνώση, συγκεντρώνει μαζὶ καὶ πόνο, γιατὶ ἡ χαρὰ τὴν ὁποία τοῦ προσφέρει ἐκεῖνο ποὺ ἀνακάλυψε, τοῦ τὴν στερεῖ ἡ λύπη γιὰ κεῖνο ποὺ τοῦ διαφεύγει ἀκόμα. Αὐτὸ νομίζω ὅτι συμβαίνει συνήθως σ᾽ ἐκείνους ποὺ , ἐνῶ δὲν ἔχουν ξεδιψάσει ἀκόμα, ἀπομακρύνονται ἀπὸ τὴν πηγή, ἤ σ᾽ ἐκείνους ποὺ, ἐνῶ δὲν μποροῦν νὰ κρατήσουν κάτι, νομίζουν ὅτι τὸ κατέχουν, ἤ σ᾽ ἐκείνους ποὺ εἶδαν γιὰ μιὰ στιγμὴ τὸ φῶς μιᾶς ἀστραπῆς καὶ τὴν ἔχασαν ἀμέσως».
(Γρηγορίου Θεολόγου, Λόγος Ἀπολογητικός περὶ τῆς φυγῆς εἰς τὸν Πόντον).
